Sekülerleşme, modernleşmenin önemli bir unsuru olarak hem bireylerin hem de toplumların dini inanç ve uygulamalarında görülen değişimi ifade eder. Bu kavram, sosyal bilimlerde geniş bir literatüre konu olmuş ve özellikle Peter Berger’in çalışmalarıyla derinlemesine incelenmiştir. Berger, sekülerleşmeyi sadece dinin gerilemesi olarak değil, aynı zamanda dinin toplumsal hayattaki rolünün dönüşümü olarak ele almıştır.
Peter Berger ve Sekülerleşme Teorisi
Peter Berger, sosyoloji alanında yaptığı çalışmalarla sekülerleşme teorisinin önde gelen isimlerinden biridir. Berger, ilk dönem çalışmalarında modernleşmenin kaçınılmaz bir sonucu olarak dinin toplumsal etkisinin azalacağını savunmuştur. Bu çerçevede, modernleşme süreçlerinin rasyonelleşme, bireyselleşme ve toplumsal farklılaşma gibi unsurlarının dini otoritenin gerilemesine yol açtığını belirtmiştir (Berger, 1967).
Berger’e göre modern toplumlarda sekülerleşme, bireylerin dinle kurduğu ilişkinin özelleşmesiyle kendini göstermektedir. Toplumun genelinde dinin kamusal etkisi azalırken, bireylerin inançları daha özel bir alanda varlığını sürdürmektedir. Peter Berger, bu durumu kutsal kozmosun çözülmesi olarak ifade etmiş ve modernleşmenin dini inançların evrensel açıklama gücünü zayıflattığını vurgulamıştır.
Berger’in Sekülerleşme Teorisine Eleştirisi
Peter Berger, 1990’lardan sonra sekülerleşme teorisine yönelik kendi eleştirilerini dile getirmiştir. Özellikle post-seküler toplum kavramını ortaya atan Peter Berger, modernleşmenin dinin tamamen yok olmasına neden olmadığını, aksine dinin yeni şekillerde yeniden yapılandığını vurgulamıştır. Berger’e göre, modernleşme süreci, dinin gerilemesinden ziyade, dini çeşitliliğin artmasına yol açmıştır. Berger, bu bağlamda “seçim piyasası” (religious market) kavramını geliştirmiştir. Bu teoriye göre modern toplumlarda bireyler, dini bir kimlik ve inanç sistemi seçme özgürlüğüne sahip olmuşlardır (Berger, 1999).
Sekülerleşme teorisine yönelik bu eleştiriler, Berger’in kendi çalışmalarında da bir dönüşüm yaşadığını göstermektedir. Berger, modernleşmenin tekdüze bir sekülerleşme sürecine yol açmadığını, bunun yerine farklı coğrafyalarda ve toplumlarda farklı etkiler doğurduğunu ifade etmiştir. Özellikle ABD gibi modernleşmiş toplumlarda dinin güçlü bir şekilde varlığını sürdürmesi, Berger’in sekülerleşme teorisini yeniden değerlendirmesine neden olmuştur.
Türkiye ve Sekülerleşme Perspektifi
Peter Berger’in teorileri, Türkiye gibi modernleşme sürecini dini ve laik değerler arasında bir denge kurarak yaşayan toplumlarda da önemli bir analitik çerçeve sunmaktadır. Türkiye’de sekülerleşme, devlet eliyle yukarıdan aşağıya bir süreç olarak yürütülmüştür. Ancak toplumun farklı kesimlerinde dinin kamusal ve özel hayattaki etkisi, Berger’in teorisinde ifade ettiği gibi modernleşmeye rağmen varlığını sürdürmektedir.
Berger’in “post-seküler toplum” kavramı, Türkiye’nin mevcut durumunu anlamada faydalı bir araçtır. Türkiye’deki dini grupların çeşitliliği ve bireylerin dini kimliklerini yeniden tanımlama süreçleri, modernleşme ile dinin tamamen gerilemediğini, aksine daha karmaşık bir yapıya dönüştüğünü göstermektedir.
Peter Berger’in sekülerleşme teorisi, modern toplumlarda dinin dönüşümünü anlamada önemli bir çerçeve sunmaktadır. Berger’in teorisinin evrimi, modernleşmenin sekülerleşmeye her zaman yol açmadığını ve dinin yeni formlarda varlığını sürdürebileceğini ortaya koymaktadır. Türkiye gibi din ve modernleşme arasında denge arayışında olan toplumlarda, Berger’in sekülerleşme ve post-sekülerleşme yaklaşımları, bu dönüşüm süreçlerini anlamak için değerli bir araçtır.
Kaynakça
Davie, G. (2013). Religion in Modern Europe: A Memory Mutates. Oxford: Oxford University Press.
[…] Moderniteyi eleştirirken, hem seküler hem de dini kesimlere yönelik güçlü argümanlar sunar. Sekülerizmin, dinin yerine bir anlam kaynağı oluşturmakta başarısız olduğunu ve bu durumun modern insanı […]